Διατροφικές συνήθειες των Βυζαντινών. Σύγκριση με την αρχαιότητα και τη σημερινή εποχή

Σχετικά με τη διατροφή οι Βυζαντινοί, με εξαίρεση τις περιόδους νηστείας, είχαν ιδιαίτερη αδυναμία στο φαγητό. Συγκεκριμένα οι πλούσιοι είχαν μεγάλη ποικιλία εδεσμάτων (ορεκτικά, κρέατα, ψάρια), γλυκών και ποτών. Επίσης στο τραπέζι οι πλούσιοι Βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν ασημένια και χρυσά κουτάλια (από αυτό έχει μείνει η έκφραση τρώει με χρυσά κουτάλια). Λέγεται, επίσης, ότι τα πηρούνια χρησιμοποιηθήκαν πιθανότατα τον 5 μ.Χ. αιώνα, από τους Βυζαντινούς και αργότερα έγιναν ευρέως γνωστά από Ιταλούς εμπόρους στη Δυτική Ευρώπη (Rice, 1997). Ο Νικήτας Χωνιάτης (χρονογράφος της εποχής) για να περιγράψει τα πλούσια συμπόσια του Ισαάκιου Β΄ Κομνηνού (1185—1195) μιλά για λόφους ψωμιών, δάση από ζώα, ποτάμια από ψάρια και θάλασσες κρασιού. Όμως ο μέσος Βυζαντινός πολίτης είχε περιορισμένες διατροφικές επιλογές λόγω οικονομικής δυσπραγίας, επιδημιών ή θεομηνιών. Επομένως το καλό φαγητό συνδέεται με τους πλούσιους Βυζαντινούς και όχι με το μέσο Βυζαντινό.

Ειδικά οι εύποροι Βυζαντινοί είχαν πλούσια διατροφή. Καθημερινά στο διαιτολόγιό τους είχαν πουλερικά, ψάρια, χοιρινό κρέας. Επίσης χρησιμοποιούσαν ελαιόλαδο στο μαγείρεμα και καρυκεύματα κυρίως πιπέρι και πιο πολύ το κόκκινο πιπέρι. Αγαπούσαν τα όσπρια, ενώ ξεχωριστή θέση στο φαγητό τους είχαν τα φρούτα.

Επιπλέον τα μπαχαρικά είχαν μια ιδιαίτερη θέση στο βυζαντινό διαιτολόγιο διότι είχαν φαρμακευτικές ιδιότητες. Σχετικά με αυτό έχουμε πολλά γιατροσοφικά σημειώματα στα χρόνια της ύστερης Βυζαντινής εποχής. Οι προτάσεις συνδέονται με την εποχικότητα της γεωργικής παραγωγής και κτηνοτροφίας, τις περιόδους ψαρέματος και του κυνηγιού όπως και με την εποχή των νηστειών.

Τα ψάρια ήταν η βασική τροφή των μοναχών διότι στα τυπικά των μονών δεν αναφέρεται πουθενά το κρέας. Ακόμα και σήμερα στο Άγιο Όρος και την ημέρα της Ανάστασης τρώνε ψάρι.

Συγκριτικά με τη διατροφή στην αρχαιότητα οι Αρχαίοι Έλληνες ήταν λιτοδίαιτοι, και είχαν τρία βασικά γεύματα: Το πρωινό (ακράτημα, λίγο ψωμί βουτηγμένο σε κρασί και ίσως λίγες ελιές ή σύκα), το μεσημεριανό φαγητό (άριστον) και το βραδινό (δείπνον). Βασικό είδος διατροφής τους ήταν το ψωμί, ειδικά οι φτωχοί έτρωγαν κρίθινα παξιμάδια, και το κρέας ήταν είδος πολυτελείας μόνο σε θρησκευτικές γιορτές. Ωστόσο οι Σπαρτιάτες έτρωγαν χοιρινό κρέας με αίμα, ξύδι και αλάτι (μέλας ζωμός). Δεν είχαν πηρούνια. Στην αρχαιότητα όπως και στο Βυζάντιο το ψάρι ήταν ευρέως καταναλώσιμο. Σήμερα η μεσογειακή διατροφή στηρίζεται στο ελαιόλαδο, τα δημητριακά και στο ψάρι. Επομένως υπάρχουν αρκετές ομοιότητες με το γαστρονομικό παρελθόν.

Ο πτωχοπρόδρομος ή Θεόδωρος Πρόδρομος έζησε τον 12 αιώνα, εποχή των Κομνηνών. Γράφει στη λαϊκή ή λαϊκότροπη γλώσσα (δημώδης λογοτεχνία) και δεν πρέπει να συγχέεται με τα δημοτικά τραγούδια ή τις λαϊκές διηγήσεις. Παρατίθενται δύο συνταγές όπως μεταφράστηκαν από την Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων της Χίου, η μία, το αγιοζούμι, είναι μια λιτή σούπα σύμφωνα με το τυπικό των μονών και η άλλη είναι συνταγή για ένα πλούσιο γεύμα τους Βυζαντινούς χρόνους.

Επιμέλεια: Μαρία Μαντάλα, ιστορικός φιλόλογος.

 

Βιβλιογραφία

Rice T.T. 1997. Ο δημόσιος και ιδιωτικός βίος των Βυζαντινών. Εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα