Κυδώνι : Σύμβολο αγάπης και ευτυχίας από τα Ομηρικά χρόνια

Το κυδώνι είναι ο καρπός του  δέντρου Κυδωνέα η προμήκης (Cydonia oblonga)  , το οποίο  κατάγεται από τη  Ασία , από την περιοχή του Καυκάσου ή του Ιράν. Πρόκειται για φυλλοβόλο δέντρο, που φτάνει τα 8 μέτρα σε ύψος, και είναι συγγενικό με τη μηλιά και την αχλαδιά.
Έχει χρώμα κίτρινο προς  χρυσό, όταν είναι ώριμο, και πράσινο όταν είναι άγουρο και  σχήμα μεταξύ αχλαδιού και μήλου.  Το εξωκάρπιο είναι αρχικά χνουδωτό και κατόπιν  λείο και γυαλιστερό . Το μήκος του κυμαίνεται από 7 ως 12 εκατοστά και το πλάτος του από 6 ως 9 εκατοστά. Η σάρκα του είναι λευκοκίτρινη. Τα φρούτα της κυδωνιάς έχουν βάρος που ποικίλλει από 150 έως 500 γραμμάρια. Η γεύση της σάρκας τους -όταν είναι ώριμα- είναι υπόξινη έως ελαφρώς γλυκιά, στυφή και  αρκετά μυρωδάτη. Λόγω της ιδιαίτερης γεύσης τους,  λίγοι τα καταναλώνουν νωπά, οι περισσότεροι τα προτιμούν  γλυκά ή  μαγειρεμένα.
Η κυδωνιά, ήταν γνωστή από την αρχαιότητα.  Τα κυδώνια συμβόλιζαν την αγάπη και την ευτυχία, γι’ αυτό προσφέρονταν σε γαμήλιες τελετές.  Πιθανόν να είναι τα «χρυσά μήλα» που αναφέρει ο Όμηρος.  Οι πρώτοι όμως,  που αναγνώρισαν την αξία τους και άρχισαν να τα καλλιεργούν ήταν οι αρχαίοι Κρήτες.  Από την περιοχή των πρώτων καλλιεργειών προήλθε και το επιστημονικό  όνομα «cydonia»,  δηλαδή από την αρχαία πόλη Κυδωνία (τα σημερινά Χανιά). Περισσότερα για την ιστορία του κυδωνιού διαβάστε στο σχετικό άρθρο μας.

Η συλλογή των καρπών γίνεται όταν ωριμάσουν καλά  πάνω στο δέντρο. Είναι αυτοφυής , σε όλες τις χώρες που περιβάλλουν  τη Μεσόγειο, όπως η Γαλλία, η Ισπανία και η Ελλάδα.

Ποικιλίες

Οι ποικιλίες που καλλιεργούνται στην Ελλάδα έχουν πάρει τοπικά ονόματα ή ονόματα από τη φύση του καρπού, όπως Αφράτα, Μηλοκύδωνα, Ψωμοκύδωνα κ.ά. Ωστόσο έχουν εισαχθεί και αρκετές ξένες ποικιλίες, όπως Portugal, Mammouth, Prolific, Mollesca, Ronda, Maliforme Tencara, Gigante di Vranja, Di Smirne κ.ά. Ανάλογα με το σχήμα του καρπού, οι ποικιλίες μπορούν να χωριστούν σε δύο μεγάλες ομάδες, στα αχλαδόμορφα και τα μηλόμορφα κυδώνια . Η Cydonia oblonga ή Κυδωνέα η επιμήκης ανήκει στην οικογένεια Rosaceae (Ροδoειδή) – στην υποοικογένεια Maloideae, όπου ανήκουν και η μηλιά και η αχλαδιά- και στο γένος Cydonia.  

Συστατικά και υγεία
Ένα κυδώνι μέτριου μεγέθους έχει μόνο 57 θερμίδες, περιέχει φυτικές ίνες, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία. Είναι χρήσιμο, για τη φροντίδα της  χοληστερόλης και για τους διαβητικούς, αφού ένα από τα κύρια συστατικά του είναι η πηκτίνη. Η πηκτίνη ανήκει στις φυτικές ίνες που διασπώνται από τον ανθρώπινο οργανισμό, συμβάλλοντας  στην  μείωση της χοληστερόλης και καθυστερώντας την απορρόφηση της γλυκόζης από το αίμα. Το κυδώνια περιέχουν  αιθέρια έλαια, όπως φουρφουράλη, λιμονένιο, λιναλόλη, β-ιονόνη, α-τερπινεόλη, κλπ. Οι ενώσεις αυτές  δίνουν στο κυδώνι, το μοναδικό άρωμά του.
Ο καρπός  περιέχει ορισμένα μέταλλα όπως  χαλκό , σίδηρο, κάλιο και μαγνήσιο, καθώς και βιταμίνες του συμπλέγματος Β όπως η θειαμίνη, ριβοφλαβίνη και πυριδοξίνη (βιταμίνη Β-6),  και  βιταμίνες  C, Ε και Κ . Επειδή  τα κυδώνια, περιέχουν μεγάλη ποσότητα σε πηκτίνες, χρησιμοποιούνται ως φυσικό πηκτικό για πολλά γλυκά και μαρμελάδες . Περιέχουν  επίσης πολλές τανίνες (από τις οποίες προέρχεται  και η στυφή τους γεύση). Επιστημονικές μελέτες έχουν δείξει ότι σε διάφορα μέρη του φρούτου περιέχονται αντιοξειδωτικά συστατικά, τα οποία δεσμεύουν τις ελεύθερες ρίζες του οξυγόνου και φαίνεται ότι μπορούν να συμβάλλουν στην προστασία του οργανισμού από τα νοσήματα που προκαλούνται από την δράση των ελευθέρων ριζών. Θεωρούνται  φρούτα με τονωτικές, στυπτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Πιο συγκεκριμένα έχουν γίνει μελέτες, που δείχνουν ότι το εκχύλισμα του φλοιού των κυδωνιών και της σάρκας περιέχει πολυφαινόλες, που φαίνεται πως έχουν αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Οι κυριότερες  φαινολικές ενώσεις  των κυδωνιών είναι το καφεοϋλοκινικό οξύ, η προκυανιδίνη-Β2, ολιγομερείς προκυανιδίνες, πολυμερείς  προκυανιδίνες  κλπ.

Μέση Διατροφική Ανάλυση 100g ωμών κυδωνιών
Θρεπτικό Συστατικό	Τιμή
Ενέργεια	57 kcal (238 kJ)
Πρωτεΐνες	0.4 g
Υδατάνθρακες	15.3 g
Διαιτητικές ίνες	1.9 g
Σάκχαρα	12.53 g
Ολικα λιπαρα	0.10 g
Νερό	83.8 g
Βιταμίνες
Νιασίνη (Βιτ. B3)	0.2 mg
Βιταμίνη B6	0,04 mg
Φυλλικό οξύ (Βιτ Β9)	8μg
Βιταμίνη C	15,0 mg
Βιταμίνη Κ	4,5μg
Ηλεκτρολύτες
Νάτριο	1 mg
Κάλιο	119 mg
Μέταλλα
Ασβέστιο	8 mg
Χαλκός	0,130mg
Σίδηρος	0,7mg
Μαγνήσιο	8 mg
Φώσφορος	17 mg
Σελήνιο	0,6 mg
Ψευδάργυρος	0,04 mg

Πηγή : USDA Nutrient Database

Αγορά & Συντήρηση
Πρέπει να επιλέγουμε κυδώνια με  κίτρινο χρώμα – που δεν έχει γίνει ακόμα χρυσαφί. Το χρυσαφί χρώμα σημαίνει ότι έχουν ωριμάσει πλήρως και ο χρόνος συντήρησής τους είναι περιορισμένος.   Αν έχουν συλλεχθεί  σωστά,  και δεν είναι χτυπημένα  ο φλοιός τους δεν θα έχει κηλίδες. Αποφύγετε τα φρούτα που είναι ακόμα πράσινα. Επιλέξτε κυδώνια μεγάλα και συμπαγή . Μπορούν να συντηρηθούν σε αρμαθιές, σε δροσερό αεριζόμενο χώρο μέχρι και 3 εβδομάδες. Αν η θερμοκρασία είναι χαμηλή, ο χρόνος συντήρησης μπορεί να διπλασιαστεί. Στο ψυγείο και μέσα σε ειδική πλαστική σακούλα που κλείνει καλά μπορούν να συντηρηθούν περίπου για 2 μήνες.     

Χρήσεις
Στην ελληνική κουζίνα, τα κυδώνια τα συναντάμε και σε γλυκά και σε αλμυρά πιάτα. Συγκεκριμένα, από το φρούτο φτιάχνονται γλυκά κουταλιού, πελτές, κυδωνόπαστα, κυδωνόκρασο, λικέρ, κομπόστα και μαρμελάδες. Μάλιστα, ο όρος “μαρμελάδα” σήμαινε αρχικά μαρμελάδα από κυδώνια και προήλθε από την πορτογαλική λέξη marmelo, που σημαίνει «κυδώνι». Στη μαγειρική, θα το βρούμε σε αρκετά πιάτα. Κόβεται σε φέτες σαν πατάτα, ξεσποριάζεται αλλά δεν ξεφλουδίζεται και μαγειρεύεται με μοσχάρι, αρνί, κοτόπουλο, ακόμα και ψάρι, σύμφωνα με ορισμένες ασυνήθιστες ντόπιες συνταγές. Στην Κοζάνη, μαγειρεύεται σαν λαδερό. Σε ένα παραδοσιακό μικρασιάτικο πιάτο γεμίζεται με αρωματικό μοσχαρίσιο κιμά. Το κυδώνι, όταν  χρησιμοποιείται στην μαγειρική, συνδυάζεται πολύ γευστικά με  φύλλα της δάφνης και σκόνη από ginger (για συνταγές που περιέχουν κρέας), ή  με μικρά φύλλα αρμπαρόριζας (για συνταγές που έχουν ζάχαρη).

Δείτε στην ενότητα των συνταγών

Κυδώνι γλυκό

Κυδωνόπαστο

Από τα φύλλα του δέντρου παρασκευάζεται αφέψημα, το οποίο έχει μαλακτικές και αποχρεμπτικές ιδιότητες. Παράγεται επίσης αιθέριο έλαιο. Στην παραδοσιακή ιατρική τα κυδώνια βρίσκουν διάφορες χρήσεις. Ο χυμός των κυδωνιών εύρισκε πολλές χρήσεις στην παραδοσιακή ιατρική. Για παράδειγμα το θεωρούσαν : τονωτικό αφέψημα, στυπτικό του εντέρου, καλό για τις δυσεντερίες, για τις παθήσεις των νεφρών, για αναπνευστικά προβλήματα, κ.α. Το αφέψημα των σπόρων τους -μαζί με το περίβλημά τους- χρησιμοποιούνταν  για διάφορες δερματοπάθειες. Το αφέψημα των φύλλων τους για την αϋπνία, την ταχυκαρδία, το βήχα κ.λπ.

Σημείωση: Το άρθρο είναι μόνον ενημερωτικό. Δεν παρέχει συστάσεις κατανάλωσης ή άλλης χρήσης. Για οποιαδήποτε χρήση απαιτούνται εξατομικευμένες συμβουλές, που πρέπει να ζητήσετε από τον γιατρό και από τον διαιτολόγο σας. Οι πληροφορίες για τη σχέση της διατροφής με ευεργετικά αποτελέσματα στην υγεία που αναφέρονται προέρχονται από ερευνητικά επιστημονικά δεδομένα. Δεν αποτελούν εγκεκριμένους ισχυρισμούς υγείας. Για σχετική πληροφόρηση ενημερωθείτε από τη σχετική ενότητα του Foodbites για τους ισχυρισμούς διατροφής & υγείας που διατυπώνονται στα τρόφιμα

Ξενάκη Δήμητρα, PhD in Molecular & Structural Chemistry of Foods
Στεργίου Μαργαρίτα, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, M.Sc.

ΠΗΓΕΣ

1. Essafi-Benkhadir K, Refai A, Riahi I, Fattouch S, Karoui H, Essafi M.; Quince (Cydonia oblonga Miller) peel polyphenols modulate LPS-induced inflammation in human THP-1-derived macrophages through NF-κB, p38MAPK and Akt inhibition.; Biochem Biophys Res Commun. 2012 Feb 3;418(1):180-5
2. Magalhães AS, Silva BM, Pereira JA, Andrade PB, Valentão P, Carvalho M.;” Protective effect of quince (Cydonia oblonga Miller) fruit against oxidative hemolysis of human erythrocytes.”; Food Chem Toxicol. 2009 Jun;47(6):1372-7
3. Silva BM, Andrade PB, Valentão P, Ferreres F, Seabra RM, Ferreira MA.; “Quince (Cydonia oblonga Miller) fruit (pulp, peel, and seed) and Jam: antioxidant activity.”; J Agric Food Chem. 2004 Jul 28;52(15):4705-12
4. Fattouch S, Caboni P, Coroneo V, Tuberoso CI, Angioni A, Dessi S, Marzouki N, Cabras P.; “Antimicrobial activity of Tunisian quince (Cydonia oblonga Miller) pulp and peel polyphenolic extracts.”; J Agric Food Chem. 2007 Feb 7;55(3):963-9.
5. Hamauzu Y, et al, Antioxidant and antiulcerative properties of phenolics from Chinese quince, quince, and apple fruits.” ; J Agric Food Chem. 2006 Feb 8;54(3):765-72. [2]
6. Hamauzu Y, et al, Phenolic profile, antioxidant property, and anti-influenza viral activity of Chinese quince (Pseudocydonia sinensis Schneid.), quince (Cydonia oblonga Mill.), and apple (Malus domestica Mill.) fruits “; .J Agric Food Chem. 2005 Feb 23;53(4):928-34.
7. Brouns F, Theuwissen E, Adam A, Bell M, Berger A, Mensink RP.;” Cholesterol-lowering properties of different pectin types in mildly hyper-cholesterolemic men and women.”; Eur J Clin Nutr. 2012 May;66(5):591-9.
8. Terpstra AH, Lapre JA, de Vries HT, Beynen AC.; “Dietary pectin with high viscosity lowers plasma and liver cholesterol concentration and plasma cholesteryl ester transfer protein activity in hamsters.”; J Nutr. 1998 Nov;128(11):1944-9.
9. Sánchez D, Muguerza B, Moulay L, Hernández R, Miguel M, Aleixandre A.; “Highly methoxylated pectin improves insulin resistance and other cardiometabolic risk factors in Zucker fatty rats.”; J Agric Food Chem. 2008 May 28;56(10):3574-81
10. Sánchez D, Quiñones M, Moulay L, Muguerza B, Miguel M, Aleixandre A.;  “Soluble fiber-enriched diets improve inflammation and oxidative stress biomarkers in Zucker fatty rats.” ; Pharmacol Res. 2011 Jul;64(1):31-5.
11. Dietary fiber: Essential for a healthy diet; Fiber provides many health benefits. Here’s how to fit more into your diet.; By Mayo Clinic staff
12. USDA Nutrient Database