”Ορεινές” λιχουδιές από τα Τζουμέρκα
Ήπειρος, Τζουμέρκα
Ήπειρος. Το ορεινότερο σε έκταση διαμέρισμα της Ελλάδας. Τα Τζουμέρκα, αποτελούν τον κυριότερο όγκο της Νότιας Πίνδου και είναι ένας τόπος μαγικός. Οι κάτοικοί της ασχολήθηκαν από νωρίς με την κτηνοτροφία, την επεξεργασία και το εμπόριο των κτηνοτροφικών προϊόντων από βρώσιμα μέχρι πρώτες ύλες κλωστουφαντουργίας, την επεξεργασία αργύρου και το εμπόριο αργύρου και χρυσού, την επεξεργασία της πέτρας και την τέχνη των λίθινων κατασκευών.
Η περιοχή κατοικείται από Σαρακατσάνους αλλά κυρίως από Βλάχους που με την κάθοδο και την εγκατάστασή τους στην περιοχή έφεραν μαζί τους, τη γλώσσα και τις συνήθειές τους. Οι συνήθειες και τα έθιμα υπάρχουν σε ένα απίστευτα ταιριαστό χαρμάνι με τα μέχρι εκείνη τη στιγμή ντόπια, η γλώσσα πάλι έχει παραμείνει ως «εναλλακτική» διάλεκτος για τους γνωρίζοντες. Φυσικά έχει εμπλουτίσει με αρκετά ιδιώματα την Ελληνική που ομιλείται στην περιοχή.
Οι επιφανείς Τζουμερκιώτες πάρα πολλοί. Οι περισσότεροι ασχολήθηκαν με το εμπόριο και μετανάστευσαν στη Δύση, αφού η Οθωμανική αυτοκρατορία κρατούσε το εσωτερικό της Ελλάδας υπανάπτυχτο. Τα βουνά αυτά γνώριζαν πολύ μεγάλη ακμή, και δημιουργήθηκε μια αρκετά ισχυρή αστική τάξη, οι κοινότητες άκμαζαν και τα κεφαλοχώρια αριθμούσαν από 5-10 χιλιάδες ψυχές έκαστο. Αποτελούνταν από μια ελίτ αστών και από κτηνοτρόφους και εργάτες. Από το 1800 και μετά, και με την κατάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας παρήκμασαν και κάποια χωριά, -ιδιαιτέρες πατρίδες αρκετών γνωστών οικογενειών- όπως το Συρράκο και οι Καλαρύτες, ερήμωσαν. Στα χρόνια που πέρασαν από τότε, τα φτωχά Τζουμέρκα υπέφεραν, και παρήγαγαν μόνο κάποια κτηνοτροφικά προϊόντα και τεχνίτες της πέτρας. Η τέχνη της πέτρας είναι δύσκολη και κοπιαστική και στην Ήπειρο μεταφέρονταν από γενιά σε γενιά από την νεολιθική περίοδο. Διάσημα τα γεφύρια μονότοξα και πολύτοξα (δηλαδή με μία ή περισσότερες καμάρες) που βρίσκονται παντού στην Ήπειρο λόγω του ανάγλυφου της περιοχής. Τα δε μονότοξα, είναι τα πιο θαυμαστά. Είναι κατασκευασμένα χωρίς συνδετικό υλικό και με την τεχνική του «Κλειδιού», που είναι μια αρχαία μέθοδος όπου όλη στατική της αψίδας του γεφυριού εξαρτάται και κρατιέται από μια κεντρική πέτρα στην κορυφή της.
Τα προϊόντα που παρήγαγε και παράγει η Ήπειρος και δει τα Τζουμέρκα είναι λίγα. Κυρίως παράγει κτηνοτροφικά προϊόντα, και όσπρια, λίγα σιτηρά, ξηρούς καρπούς και άγρια χόρτα. Έτσι λοιπόν και η διατροφικές συνήθειες των κατοίκων έχουν προσαρμοστεί σε αυτό και βέβαια σε συνδυασμό με τις κλιματολογικές συνθήκες που είναι αρκετά δύσκολες την χειμερινή περίοδο.
Τα Τζουμέρκα είναι διάσημα για τις πίτες –πολλές και από διαφορετικά υλικά-, και λιπαρές αλλά πεντανόστημες κρεατολιχουδιές.
Οι πίτες, είναι εμπειρία. Θα συναντήσει κανείς τις πιο παράξενες και πρωτότυπες πίτες όπως η φασουλόπιτα, η οποία ομολογουμένως είναι ΠΟΛΥ εύγευστη! ‘Άλλες χαρακτηριστικές πίτες είναι η Σαρακατσάνικη, η τυρόπιτα (χωρίς φύλλα) και η καλαμποκένια πίτα με ‘’λάχανα’’ δηλαδή χόρτα. Το χαρακτηριστικό στις περισσότερες πίτες τις περιοχής είναι ότι παρασκευάζονται χωρίς φύλλα, τεχνική που εξελίχθηκε από ανάγκη, αφού οι συνθήκες διαβίωσης των τοπικών πληθυσμών (νομάδες κτηνοτρόφοι) δεν τους παρείχαν την πολυτέλεια του χώρου και των εργαλείων για να ανοίγουν φύλλο.
Το κρέας, είναι η κύρια τροφή. Φτιαγμένο με αρκετούς διαφορετικούς τρόπους και σε πολλές μορφές εξ αιτίας της ανάγκης συντήρησης. Αρκετά συχνή τεχνική είναι το πάστωμα ή συντήρηση σε «γλύνα»(δηλαδή ζωικό λίπος). Όταν οι συνθήκες συντήρησης άλλαξαν, κυρίως με την έλευση των ψυγείων, οι επεξεργασίες αυτές παρέμειναν ως τεχνικές που εξυπηρετούν γευστικές συνήθειες. Αν κάποιος βρεθεί σε ορεινό χωριό στην Ήπειρο, ας ζητήσει να δοκιμάσει «Αλμυρό». Είναι κατσικίσιο κρέας, το οποίο έχει αλατιστεί και μετά κρεμαστεί στον αέρα να στεγνώσει. Εννοείται ότι είναι καταπληκτικός μεζές για τσίπουρο, το οποίο επίσης ρέει άφθονο στην περιοχή. ‘Άλλος καταπληκτικός μεζές είναι οι Τσιγαρίδες. Το λίπος του χοιρινού, κόβεται σε μεγάλα κομμάτια και μπαίνει στο καζάνι με ελάχιστο νερό. Με το βρασμό το νερό εξατμίζεται, και το ελαφρύ λίπος λιώνει. Μένει μόνο οτιδήποτε είναι στερεό, συγκεντρώσεις λίπους, κομμάτια δηλαδή στο μέγεθος του καρυδιού. Αυτά βγαίνουν από το καζάνι και φυλάσσονται ξεχωριστά. Οι χρήσεις πολλές. Τις βάζουν σε φαγητά για να τα νοστιμίσουν και ως μεζέ τις τρώνε είτε ζεστές είτε τις τηγανίζουν (σκέτες ή με αυγό).
Γνωστά γλυκά είναι οι απίστευτοι μπακλαβάδες, το μυστικό των οποίων κρύβεται στο καλής ποιότητας βούτυρο και στους ξηρούς καρπούς της περιοχής και το τυρογλυκό που συνήθως το φτιάχνουν το Πάσχα. Το τυρογλυκό, γίνεται λίγο ή πολύ σαν το μπακλαβά, μόνο που η γέμιση γίνεται με φρέσκια ανάλατη φέτα με σιμιγδάλι και αυγά. Απλά ΑΠΙΘΑΝΗ.
Λικέρ από κράνα. Τα κράνα είναι θάμνοι που φυτρώνουν στα ορεινά και κάνουν καρπούς οβάλ μεγέθους περίπου 1,5-3 εκατοστά που στην ωριμότητά τους είναι βαθύ πορτοκαλί. Ο καρπός συλλέγεται και μπαίνει σε μεγάλη γυάλα με ζάχαρη και αλκοόλ (χρησιμοποιούν τοπικά τσίπουρα).
Τα τσίπουρα είναι επίσης εκπληκτικά. Γίνονται από σταφύλι, από μούρο, από ξηρούς καρπούς και βέβαια έχουν τις γευστικές ιδιαιτερότητες του υλικού που μπήκε στον αποστακτήρα.
Εν τέλει, τα Τζουμέρκα είναι μια περιοχή γευστικής διερεύνησης και εμπειρίας. Απλά πρέπει να έχουμε υπόψη μας, ότι η κουζίνα, λόγω κλιματολογικών συνθηκών και παραγωγής, είναι αρκετά πιο βαριά από την υπόλοιπη Ελλάδα.