Γεύσεις από την “Καλλίκαρπο” Μεσσηνία

Στο νοτιοδυτικό  άκρο της ελληνικής χερσονήσου, η «καλλίκαρπος» Μεσσηνία όπως την ονομάζει ο Ευριπίδης λόγω της εύφορης γης της, κατοικήθηκε πολύ νωρίς γεγονός που μαρτυρούν σημαντικές αρχαιότητες όλων των εποχών.

Γη φιλόξενη όλες τις εποχές του χρόνου, περιβάλλεται από 140 χλμ ακτών, με πανέμορφες παραλίες, όρμους, γραφικά λιμανάκια που ξεκινούν από τον Μεσσηνιακό κόλπο και φτάνουν ως το Ιόνιο πέλαγος. Στο εσωτερικό, ο Ταΰγετος, «ο θρύλος του Μωριά» με την άγρια ομορφιά, τα δάση με έλατα και πεύκα, τα σπάνια φυτά, τις κορυφές, τα φαράγγια, τις χαράδρες αλλά και τα γραφικά χωριά, συνθέτουν ένα πανέμορφο ελκυστικό τοπίο.
Γη ευλογημένη, που δίνει στους κατοίκους της μια μεγάλη ποικιλία  δέντρων, λαχανικών και καρπών. Τα λιόδεντρα καλύπτουν ένα μεγάλο μέρος της περιοχής, φτιάχνοντας μια θάλασσα λαδιά,   δίπλα στην γαλάζια που περιβάλλει την δυτική και νότια Μεσσηνία.
Κι εκτός από τα λιόδεντρα που προσφέρουν το εκλεκτό μεσσηνιακό ελαιόλαδο και τις ξεχωριστές ελιές, υπάρχουν πολλά καρποφόρα δέντρα που δίνουν ποικιλία φρούτων,  και πολλές συκιές .
Συγχρόνως η γη προσφέρεται για καλλιέργεια πολλών προϊόντων. Κάποτε προτεραιότητα είχε η σταφίδα. Με το πέρασμα του χρόνου και τις κοινωνικο  – ιστορικές αλλαγές η καλλιέργεια της σταφίδας μειώθηκε, αλλά στην περιοχή καλλιεργείται τομάτα, αγγούρι, πιπεριά, μελιτζάνα και πολλά ακόμα λαχανικά
Η θάλασσα προσφέρει  απλόχερα τον πλούτο της, κι έτσι στην Μεσσηνία, βρίσκουμε φαγητά, για όλα τα γούστα και συνταγές που συνδυάζουν πολλές διαφορετικές πρώτες ύλες.
Η διατροφή είναι σημαντικό κομμάτι της παράδοσης της Μεσσηνίας. Ας προσπαθήσουμε να «μυηθούμε» μερικές μόνο, από τις υπέροχες γεύσεις της μεσσηνιακής κουζίνας…..

ΕΞΤΡΑ ΠΑΡΘΕΝΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ

Θα ήταν παράλογο, να μιλάμε για τα Μεσσηνιακά προϊόντα, χωρίς να ξεκινήσουμε από το υγρό χρυσάφι της περιοχής.  Το μεσσηνιακό ελαιόλαδο είναι ένα φυσικό προϊόν που παράγεται από την σύνθλιψη της ελιάς .Είναι ένα δώρο της φύσης με μεγάλη βιολογική αξία, γευστικό και με υπέροχο φρουτώδες άρωμα. Σήμερα πιστεύεται ότι το ελαιόλαδο προστατεύει την καρδιά, βοηθά στη καλή λειτουργία πολλών οργάνων, δρα ευεργετικά σε πολλές ασθένειες και τα συστατικά του παίζουν προστατευτικό και προληπτικό ρόλο για διάφορα νοσήματα.
Στη Μεσσηνία θα το χαρούμε άφθονο, αγνό και εύγεστο σε πλούσιες σαλάτες και σε χόρτα διαφόρων ειδών. Χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά και σε όλα τα μαγειρευτά  φαγητά.
    

 

 

 ΜΑΝΙΑΤΙΚΟ ΠΑΞΙΜΑΔΙ ή ΠΑΠΑΡΑ
Θα το συναντήσουμε και σαν τοματέλι, στην περιοχή των Φιλιατρών
Τρώγεται ελαφρά νοτισμένο με νερό, με  ελαιόλαδο και πασπαλισμένο με ψιλοκομμένη ντομάτα ,τρίμματα σφέλας και ρίγανη.

ΣΦΕΛΛΑ ή ΣΦΕΛΛΑ  (φέτα της φωτιάς)
Το πιο γνωστό από τα εκλεκτά τυριά που παράγονται στη Μεσσηνία, είναι  η σφέλλα. Αυτό το νοστιμότατο λευκοκίτρινο τυρί με την υφάλμυρη γεύση,  μοιάζει πολύ με τη φέτα, αλλά έχει πιο πικάντικη γεύση. Διατηρείται στην άλμη . H σφέλα (σφέλλα) ή τυρί της φωτιάς παρασκευάζεται με παραδοσιακό τρόπο,  από πρόβειο ή από κατσικίσιο γάλα ή και από μίγμα αυτών
Σφέλλα στην τοπική διάλεκτο σημαίνει λουρίδα.
Τρώγεται σκέτη ( συχνά περιχυμένη με λαδορίγανη), σαν μεζές με ούζο , τσίπουρο ή μπύρα, αλλά χρησιμοποιείται και σε πίτες  ή τριμμένη στο παραδοσιακό παξιμάδι με ελαιόλαδο και τομάτα , αλλά και σε ομελέτα με ντομάτα (καγιανά)
Είναι πολύ νόστιμη  ψητή στο φούρνο ή σε σχάρα ή ακόμα τυλιγμένη σε αλουμινόχαρτο με ντομάτα, ρίγανη και πιπεριά (μπουγιουρντί) . Εννοείται πως γίνεται και πολύ νόστιμο σαγανάκι.  Έχει μέγιστη υγρασία 45% και ελάχιστη λιποπεριεκτικότητα επί ξηρού 40%

ΛΑΛΑΓΓΙΑ

Τα λαλάγγια  ή λαλαγγίδες ή τηγανίτες όπως τα έλεγαν στη Μάνη, αποτελούσαν παράδοση για την περιοχή.  Δεν έλειπαν από κανένα σπίτι , κυρίως κατά την διάρκεια των μεγάλων θρησκευτικών εορτών. Σύμφωνα με τον Μπαμπινιώτη η ονομασία λαλαγγίδες προέρχεται από την λέξη λαλάγγη, που σημαίνει τηγανίτα.
Τις παραμονές των μεγάλων γιορτών, όλες οι νοικοκυρές  έφτιαχναν  λαλάγγια. Οι ποσότητες ήταν μεγάλες,  γιατί οι οικογένειες είχαν πολλά μέλη και γιατί έπρεπε να φιλέψουν όσους ήταν ανήμποροι να τις παρασκευάσουν καθώς και αυτούς που πενθούσαν. Ειδικότερα, την παραμονή των Χριστουγέννων, έδιναν μεγαλύτερη σημασία στην ετοιμασία τους. Γέμιζαν ολόκληρα καλάθια με αυτές πλασμένες όχι μόνο με το κλασσικό σχήμα, αλλά και με Χριστουγεννιάτικα θέματα, όπως αστεράκια, σταυρούς κ.λπ. Η πρώτη και μεγαλύτερη τηγανίδα ήταν του Χριστού. Σήμερα σε αρκετά σπίτια διατηρείται η παράδοση των λαλαγγιών, αλλά και οι κατά τόπους Σύλλογοι κατά την διάρκεια των εκδηλώσεών τους ξαφνιάζουν ευχάριστα τους επισκέπτες τους προσφέροντας τηγανίδες.
Αυτό το παραδοσιακό  προϊόν της Μεσσηνιακής Μάνης, είναι σήμερα γνωστό σε όλη την Ελλάδα και συχνά το βρίσκουμε και συσκευασμένο , σε κάποιους φούρνους ή σε καταστήματα παραδοσιακών προϊόντων.  
Τα λαλλάγγια τρώγοντα σκέτα, αλλά  συνοδεύονται θαυμάσια με τυρί.

ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΕΣ ΕΛΙΕΣ
Είναι οι μικροσκοπικές πρέσβειρες της Μεσσηνίας σε ολόκληρο τον κόσμο. Η καλλιέργειά τους παίζει πρωτεύοντα  ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη της Μεσσηνίας και έχουν αναγνωρισθεί ως βασικό είδος διατροφής στις ελληνικές και τις ξένες αγορές. Οι άριστες κλιματολογικές συνθήκες σε συνδυασμό με την άρδευση και τη συγκομιδή του καρπού με τα χέρια έχουν ως αποτέλεσμα την άριστη ποιότητα και την ξεχωριστή γεύση της ελιάς Καλαμών που εξάγεται στις Η.Π.Α., τον Καναδά, την Αυστραλία κ.α.
Σήμερα στη Μεσσηνία 1500 άτομα ασχολούνται με την παραγωγή της επιτραπέζιας ελιάς και παράγονται ετησίως 2.500 τόνοι.
Βρίσκουμε ελιές παρασκευασμένες με διάφορους τρόπους, και κάθε συνταγή έχει την ξεχωριστή δική της νοστιμιά . Μερικά παραδείγματα είναι :

• τσακιστές πράσινες ελιές με λεμόνι και ρίγανη
• μαύρες ελιές Καλαμών
• χαρακτές ξιδάτες
• θρούμπες Καλαμών (ελιές ξεραμένες στον ήλιο με θρούμπι).

ΠΕΤΟΥΛΑ ή ΠΛΑΚΟΤΗΓΑΝΙΤΑ (περιοχή Πυλίας)
Φρεσκοψημένες τηγανίτες πασπαλισμένες με τριμμένη μυζήθρα και περιχυμένες με καυτό αγνό παρθένο ελαιόλαδο

ΜΑΥΡΟΜΑΤΙΚΑ ΜΕ ΣΠΑΝΑΚΙ ή με ΤΣΙΓΑΡΙΣΤΑ ΧΟΡΤΑ
Μαυρομάτικα φασόλια, με σπανάκι ή άγρια χόρτα, κρεμμυδάκια φρέσκα , αρωματισμένα με μάραθο, σφελίτσι, άνηθο και μαγειρευμένα με ντομάτες φρέσκες και ελαιόλαδο.

ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΑ ΜΕ ΕΛΙΕΣ ΚΑΙ ΛΑΔΙ
Μανιάτικη σαλάτα, με ψίχα πορτοκαλιού κομμένη χωριάτικα, μαύρες ελιές Καλαμών και ελαιόλαδο .

ΛΟΥΚΑΝΙΚΑ ΜΕ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ
Λουκάνικα με ιδιαίτερη γεύση και άρωμα πορτοκαλιού. Αγαπημένο έδεσμα των κατοίκων της περιοχής από την αρχαιότητα εξακολουθεί να παρασκευάζεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο και να καταναλώνεται από τους σύγχρονους μεσσήνιους με την ίδια ευχαρίστηση.

ΠΑΣΤΟ ΜΕ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ
Χοιρινό βραστό κρέας, που διατηρείται στο λίπος του μέσα σε κεραμικά σκεύη ερμητικά κλεισμένα. Γνωστό από την αρχαιότητα, αναφέρεται σε λαϊκά κείμενα του Μεσαίωνα ως “κουρουπιαστό”, δηλαδή διατηρημένο σε πήλινα δοχεία ή “κουρούπια”. Ιδιαίτερα αγαπητός μεζές των μεσσήνιων, καταναλώνεται σαν κυρίως πιάτο κατά προτίμηση με τη συνοδεία ντόπιου κρασιού.

ΣΥΓΚΛΙΝΟ
Μικρά κομμάτια καπνιστού χοιρινού αρωματισμένα με μπαχαρικά που διατηρούνται σε πήλινα δοχεία μέσα στο λίπος τους, γνωστά ήδη από τους βυζαντινούς χρόνους και την τουρκοκρατία. Είναι ένα παραδοσιακό σπιτικό προϊόν, που οι Μεσσήνιοι προτιμούν να το απολαμβάνουν με το ούζο τους.

ΓΟΥΡΝΟΠΟΥΛΑ
Θα… τη συναντήσετε πολλές φορές στον δρόμο σας, καλοψημένη, μοσχοβολούσα και πεντανόστιμη την πατροπαράδοτη γουρνοπούλα! Το έθιμο είναι πολύ παλιό και η γουρνοπούλα καταναλωνόταν από τους ντόπιους επί τουρκοκρατίας με τον ίδιο ζήλο, όπως σήμερα, αλλά και εκ του ασφαλούς αφού οι τούρκοι κατακτητές ούτε καν την πλησίαζαν γιατί η θρησκεία τους απαγόρευε το χοιρινό.

ΚΑΛΑΜΑΤΙΑΝΟΣ ΚΑΠΑΜΑΣ
Κοκκινιστό κρέας με πατάτες κομμένες χωριάτικα και βρασμένες στη σάλτσα του κρέατος.

ΦΡΑΓΚΟΣΥΚΑ ΠΕΛΤΕΣ
Ο κάκτος της φραγκοσυκιάς, το χαρακτηριστικό πανέμορφο στολίδι του μεσσηνιακού τοπίου, δίνει κάθε Αύγουστο θρεπτικά και γευστικά φρούτα. Οι Μεσσήνιοι για να μπορούν να τα απολαμβάνουν όλο τον χρόνο συνηθίζουν να παρασκευάζουν μαρμελάδα, που την χρησιμοποιούν και σαν γαρνιτούρα σε διάφορα γλυκίσματα.

ΚΟΚΚΟΡΑΣ ΚΟΚΚΙΝΙΣΤΟΣ ΜΕ ΧΥΛΟΠΙΤΕΣ
Κόκορας μαγειρεμένος σιγά σιγά με φρέσκια τομάτα και αρωματικά χόρτα της περιοχής. Σερβίρεται με τις παραδοσιακές σπιτικές χυλοπίτες, πασπαλισμένος με την τοπική μυζήθρα

 

ΚΑΓΙΑΝΑΣ
Ομελέτα, με φρέσκια ψιλοκομμένη τομάτα και αρωματικά χορταρικά, που παρασκευάζεται σε ελαιόλαδο και συχνά σερβίρεται πασπαλισμένη με τριμμένη σφέλα

ΔΙΠΛΕΣ
Παραδοσιακό γλυκό, που το συναντάμε σχεδόν σε όλη την Πελοπόννησο. Δεν μπορούμε όμως να μην αναφέρουμε τις δαντελένιες , ξεχωριστές δίπλες της Μεσσηνίας, που απαιτούν μεγάλη τέχνη για να γίνουν και σερβίρονται με μέλι και τριμμένο καρύδι. Παρασκευάζονται, σχεδόν σε όλες τις γιορτές.
Παλιά το έθιμο ήθελε να μοιράζονται στους γάμους για να «διπλώσει» το ζευγάρι, κι ακόμα να προσφέρονται σαν ένδειξη χαράς, όταν γεννιόταν αγόρι

ΣΥΚΑ ΞΕΡΑ

Τα  ξερά σύκα της Μεσσηνίας  είναι μια από τις πιο ονομαστές φυσικές γευστικές απολαύσεις που είναι απόλυτα ταυτισμένη με την περιοχή. Εύγεστο, θρεπτικό και υγιεινό, το ξερό σύκο είναι ένας  καρπός φυσικά αποξηραμένος στον ήλιο χωρίς κανένα απολύτως χημικό πρόσθετο. Είναι μια πηγή ενέργειας για τον ανθρώπινο οργανισμό λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς του σε μέταλλα όπως ασβέστιο, φώσφορο και σίδηρο αλλά και σε φυτικές ίνες που το καθιστούν περιζήτητο και αναντικατάστατο. Η ξεχωριστή γεύση του, η μεγάλη θρεπτική του αξία και η αυθεντικότητά του το κάνουν ένα δημοφιλές φρούτο και ένα σημαντικό εμπορεύσιμο προϊόν. Η παραγωγή του σύκου απασχολεί στη Μεσσηνία 5000 άτομα και η επεξεργασία και η τυποποίησή του  γίνεται κάτω από τις πιο κατάλληλες προδιαγραφές τεχνολογίας και υγιεινής. Η καλλιέργειά του διαρκεί 7 μήνες (από τον Απρίλιο μέχρι τον Οκτώβριο) ενώ η συγκομιδή του γίνεται από τον Αύγουστο μέχρι τον Οκτώβριο. Υπάρχουν πολλές ποικιλίες σύκων στην Μεσσηνία. Μια ξεχωριστή ποικιλία είναι οι «τσαπέλλες», είδος ασπρόσυκου, που γίνεται και νόστιμο γλυκό του κουταλιού

ΠΑΣΤΕΛΙ
Φημισμένο παραδοσιακό γλύκισμα της Μεσσηνίας, το παστέλι με τις εξαιρετικές θρεπτικές ιδιότητες χάρη στο σουσάμι και το μέλι που περιέχει, ήταν ήδη γνωστό την εποχή του Ηροδότου και μάλιστα αναφέρεται σαν ένα γλύκισμα τονωτικό.  Εξαιρετικά πλούσιο σε βιταμίνη Ε, ασβέστιο, φωσφόρο, κάλλιο, μαγνήσιο και σίδηρο η σεσαμίνη, έχει θαυματουργές ιδιότητες που καταπολεμούν τη χοληστερόλη αλλά και την εξάντληση, την αϋπνία και… τις σεξουαλικές δυσλειτουργίες. Μελάτο σκέτο, μελάτο αμυγδάλου ή παραδοσιακό, το παστέλι είναι το πιο μεσσηνιακό γλύκισμα και  φημίζεται για τα αγνά και υγιεινά υλικά αλλά και τη νοστιμιά του.

 

 

 

 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΝΑ ΓΝΩΡΙΣΕΤΕ ΤΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑ

• Οι δρόμοι της ελιάς
• Οι δρόμοι της σταφίδας
• Οι δρόμοι του σύκου (Γιορτή του σύκου, Πολυλοφος) (http://www.polylofos.gr/index.php/giorti-sykoy)
• http://www.discovermessinia.gr/itineraries_v1.php?indexMenu=4&;id_lang=el
• Γιορτή Καρπουζιού – http://www.agrotypos.gr/index.asp?mod=articles&;id=72508
• Γιορτή Σαρδέλλας στη Μάραθο (Μαραθούπολη) – http://trifyliakanea.blogspot.com/2009/08/blog-post.html

ΠΗΓΕΣ:
1-    http://www.kalamatacvb.gr/cooking.php
2-    www.discovermessinia.gr

Ευχαριστούμε την κα Γεωργία Μαντά για τις πληροφορίες που μας έδωσε. Αυτή η μικρή περιήγηση είναι ένα μικρό μέρος, όσων μάθαμε. Στόχος μας είναι να «επιστρέψουμε» για να γευτούμε περισσότερες μεσσηνιακές νοστιμιές.